Likopen Nedir, Ne İşe Yarar? Faydaları ve Zararları Neler?

Likopen, başta domates olmak üzere karpuz, papaya ve pembe greyfurt gibi kırmızı meyvelerde doğal olarak bulunan bir bitki pigmentidir. Vücut likopen üretemediği için, bu maddeyi yiyeceklerden ya da likopen takviyesi yoluyla almak gerekir. Likopen, özellikle yağla birlikte tüketilen pişmiş veya işlenmiş domates ürünlerinden daha iyi emilir. Emilim miktarı ise kişilerin genetik yapısına ve beslenme alışkanlıklarına bağlı olarak değişebilir (1, 2).

Bu yazıda likopenin tanımı, vücutta oynadığı rol, bulunabileceği besinler ve likopen takviyesinin kullanımına dair bilgileri bulabilirsiniz. 

Likopen Nedir?

Likopen, doğal olarak oluşan kırmızı bir pigment ve karotenoiddir. Domates, karpuz ve pembe greyfurt gibi kırmızı meyvelere canlı renklerini veren madde olarak bilinir. Güçlü antioksidan özellikleri ve kardiyovasküler rahatsızlıklar gibi kronik hastalıkların önlenmesinde potansiyel rolü nedeniyle bilimsel araştırmaların odak noktası haline gelmiştir (2).  

Likopen Ne İşe Yarar? Faydaları Neler?

Kırmızı meyvelere rengini veren likopen, güçlü antioksidan ve antienflamatuar özellikleri nedeniyle beslenme, tedavi, kozmetik ve gıda endüstrisi uygulamalarında yaygın olarak kullanılmaktadır. Likopen takviyesi, bu faydaların desteklenmesi amacıyla da tercih edilmektedir.

Bu faydalarını daha yakından inceleyecek olursak:

Likopen Kardiyovasküler Sağlığa Faydaları

Likopen, kalp ve damar sağlığını destekleyen önemli bir antioksidandır. Düzenli alımı, LDL (kötü) kolesterol seviyelerini düşürmeye, kan basıncını dengelemeye ve damar sertleşmesini önlemeye yardımcı olabilir  (3).

Kardiyovasküler sağlığını iyileştirmek isteyenler Kardiyovasküler Egzersizler Nelerdir? adlı yazımıza göz atabilirler.

Likopen Kemik Sağlığına Faydaları

Likopen, kemik oluşturan hücrelerin (osteoblast) faaliyetini desteklerken kemik yıkımından sorumlu hücrelerin (osteoklast) aktivitesini azaltır. Bu sayede kemik yoğunluğunun korunmasına yardımcı olur. Özellikle menopoz sonrası kadınlarda, hormon değişikliklerine bağlı olarak ortaya çıkan kemik kaybını önlemeye veya yavaşlatmaya katkı sağlayabilir (4).

Likopen Akciğere Faydaları

Likopen, akciğer sağlığını destekleyen güçlü bir antioksidandır. Akciğerlerde iltihabı azaltır, oksidatif stresi düşürür ve solunum yollarının korunmasına yardımcı olur. Düzenli alımı, akciğer dokusunun serbest radikallerin zararlı etkilerinden korunmasına destek olarak solunum fonksiyonlarının sağlıklı kalmasına katkı sağlayabilir (5). 

Likopen Diyabete Faydaları

Likopen, insülin duyarlılığını artırır, kan şekerini düşürür ve diyabete bağlı böbrek hasarına karşı korur. Bu etkileri sayesinde, kan şekeri dengesinin korunmasına yardımcı olurken diyabetin ilerlemesiyle ortaya çıkabilecek böbrek fonksiyon bozukluklarının önlenmesine destek olur (6).

Likopen Cilde Faydaları

Likopen, ciltte kan dolaşımını ve hücre yenilenmesini destekler, oksidatif stresi azaltarak yaşlanma belirtilerini hafifletir ve cildin sağlıklı görünümünü korur. Düzenli alımı, cildin daha canlı, esnek ve parlak kalmasına yardımcı olabilir (7).

Likopen Zararları Var mı?

Likopen, birçok bilimsel çalışmaya göre yüksek dozlarda bile güvenli ve toksik olmayan bir bileşen olduğu kabul edilmektedir.

Ancak çok yüksek dozlarda, yanlış veya bozulmuş likopen takviyeleri bazı yan etkilere neden olabilir. Böyle durumlarda prooksidan etki ortaya çıkar, yani serbest radikallerin artmasına yol açarak hücrelere zarar verebilir. Normal beslenme ve takviye seviyelerinde güvenlidir, fakat fazla likopen zararları arasında bu nadir olumsuz etki de yer alır (8).

Likopen Takviyesi Nasıl Kullanılır?

Likopen, antioksidan özellikleri sayesinde genel sağlık ve hastalık önleme alanlarında önemli faydalar sunar. Likopen kullananlar, bu bileşenden en iyi şekilde yararlanmak için yağ içeren pişmiş domates bazlı gıdaları düzenli olarak tüketebilir, gerekirse takviye almayı düşünebilirler. Domatesin ısıtılması, hücre duvarlarını parçalayarak likopenin vücutta daha kolay emilmesini sağladığından domates salçası, sosu ve suyu çiğ domatese kıyasla daha güçlü kaynaklardır (9).

Likopen, cilt bakımında da önemli bir yere sahiptir. Likopen içeren kremler ve serumlar, cilt nemini artırır, oksidatif stresi azaltır ve cildin esnekliğini artırır. Bilimsel çalışmalar, topikal kullanımın UV hasarına karşı koruma sağladığını ve yaşlanma belirtilerini azalttığını göstermektedir (10).

Likopen İçeren Besinler Nelerdir?

Bilimsel araştırmalar genelde domtesteki likopen faydalarına daha fazla değinse de likopen içeren gıdalar arasında diğer kırmızı ve turuncu sebze meyveler de bulunur.

Likopen içeren gıdaları daha detaylı ele alacak olursak:

• Domates ve domates ürünleri

• Karpuz

• Pembe greyfurt

• Guava
  

• Kuşburnu
  

• Papaya
  

• Kırmızı biber
  

• Kayısı

• Kan portakalı
  

• Çilek
  

• Nar
  

• Kırmızı lahana

Günlük Likopen İhtiyacı Ne Kadardır?

Çoğu klinik çalışma, günde 10–30 mg likopen kullanımının önemli sağlık faydaları sağladığını ve toksisiteye yol açmadığını bildirmektedir. Günlük 75 mg’a kadar olan alımlar klinik denemelerde test edilmiş ve güvenli bulunmuştur; ancak 30 mg’ın üzerindeki dozlarda faydaların artışı durağan hale gelmektedir.

Çoğu yetişkin, dengeli bir diyet veya takviyeler yoluyla günlük 5–15 mg likopen almayı hedefleyerek sağlık açısından fayda sağlayabilir. Daha yüksek dozlar (30 mg’a kadar) güvenlidir ve belirli durumlarda kullanılarak ek koruma sağlayabilir. Ancak, özellikle takviye kullanımı söz konusu olduğunda, uygun dozun belirlenmesi ve olası etkileşimlerin önlenmesi için mutlaka doktor kontrolünde hareket edilmelidir.

Likopen Eksikliği Belirtileri Nelerdir?

Likopen güçlü bir antioksidandır. Düşük miktarda alınması, vücudun serbest radikalleri etkisiz hale getirme kapasitesini azaltarak hücresel hasar, iltihaplanma ve yaşlanmaya bağlı gerileme riskini artırabilir. Ciltte düşük likopen seviyeleri, UV radyasyonuna karşı korumayı azaltarak güneş yanıklarının daha sık görülmesine ve yaşlanma sürecinin hızlanmasına yol açabilir. Ayrıca, yetersiz likopen alımı; daha yüksek LDL kolesterol düzeyleri, artan damar sertliği ve kalp hastalığı riskinin yükselmesiyle ilişkilidir.

Likopen Hangi Formlarda Bulunur?

Likopen, farklı kullanım tercihlerine ve ihtiyaçlara göre çeşitli formlarda üretilir.

Likopen Hap

Likopen hap formu, genellikle pratik kullanım sağlamak amacıyla tercih edilir. Günlük doz, ürünün etiketinde belirtilen miktara göre ayarlanır.

Likopen Tablet

Likopen tablet formu, kolay taşınabilir ve belirli dozlarda üretilmiş takviye seçeneklerinden biridir. Likopen tablet kullananlar, genellikle düzenli kullanım kolaylığı nedeniyle bu formu seçer.

Likopen Krem

Likopen içeren bazı kozmetik ürünler, cilt bakım rutinlerinde kullanılmak üzere krem formunda üretilir.

Likopen Kapsül

Likopen kapsül formu, genellikle yağ bazlı taşıyıcılarla üretilir ve takviye olarak kullanılır.

Likopen Nasıl Elde Edilir?

Likopen, bazı besinlerden gıda ve takviye üretiminde kullanılan özel işlemlerden ya da laboratuvarda üretilerek elde edilebilir. Hangi yöntemin kullanılacağı, likopenin gıda, takviye ya da kozmetik amaçlı olmasına göre değişir.

Doğada likopen, kırmızı veya pembe renkteki bazı meyve ve sebzelerde bulunur. En zengin kaynakları; domates ve domates ürünleri, karpuz, pembe greyfurt, papaya ve guavadır. Domatesin pişirilerek veya işlenerek hazırlanmış ürünlerini, zeytinyağı gibi sağlıklı yağlarla birlikte tüketmek, likopenin vücuda daha iyi alınmasını sağlar.

Üretim aşamasında ise likopen genellikle domateslerden veya bazı mikroorganizmalar kullanılarak elde edilir. Bunun için farklı yöntemler uygulanır. Bazı yöntemlerde özel sıvılarla domatesten likopen ayrıştırılır. Daha temiz ve çevre dostu yöntemlerde ise gaz hâlindeki karbondioksit kullanılır. Bazı işlemlerde hücrelerin içindeki likopeni serbest bırakmak için özel enzimler kullanılır. Günümüzde ayrıca ses dalgaları veya mikrodalga gibi modern tekniklerle daha hızlı ve verimli üretim yapılabilmektedir.

Likopen Zayıflatır mı?

Evet, likopenin kilo verme ve obeziteyi önlemeye yönelik potansiyel faydaları, özellikle yağ metabolizması, iltihaplanma ve yağ dokusu işlevi üzerindeki etkileri sayesinde, birçok bilimsel çalışmada ortaya konmuştur. 

Yapılan bir çalışmada likopen, yağ oranı indeksi, karın bölgesi yağı ve lipid içeriğini doza bağlı olarak azaltarak vücut ağırlığını ve yağ birikimini azalttığı gözlemlenmiştir (11). Ayrıca, beyaz yağ dokusunun kahverengi yağa dönüşümünü teşvik eder, enerji harcamasını artırır ve insülin duyarlılığını iyileştirir; bu etkilerini kısmen yağ metabolizmasının önemli düzenleyicilerinden biri olan PPARγ yolunu aktive ederek gösterir (12). 

Bunun yanında likopen, glikoz ve lipid metabolizmasını iyileştirir, trigliserid düzeylerini düşürür ve yüksek yağlı diyetlerin neden olduğu metabolik bozuklukları tersine çevirerek obeziteyle ilişkili komplikasyonların azalmasına katkıda bulunur (13). Ek olarak, bağırsak mikrobiyotasını düzenlemeye yardımcı olabilir. Bu da metabolik işlevlerin iyileşmesine ve yağ depolanmasının azalmasına katkı sağlar (14). 

Hızlı bir şekilde kilo vermenin yöntemlerini arıyorsanız Hızlıca Kilo Vermek İsteyenler İçin 3 Bilimsel Yöntem adlı yazımızı okuyabilirsiniz.

Likopen A vitamini mi?

Likopen, kırmızı ve pembe renkli meyve-sebzelerde doğal olarak bulunan bir karotenoid türüdür. Karotenoidler, bitkilere renk veren ve insan sağlığına çeşitli faydalar sağlayan doğal pigmentlerdir. Bu grubun bazı üyeler vücutta A vitaminine dönüşebilir ve bu nedenle provitamin A karotenoidleri olarak adlandırılır. 

A vitamini likopenle birlikte karotenoid ailesinin bilinen üyelerinden biridir; ancak likopen, yapısal olarak A vitaminine dönüşebilecek özellikte değildir. Yani likopen, A vitamini kaynağı değildir ve vücut onu A vitaminine çeviremez.

Likopen Konsantrasyonu Nasıl Etkiler?

Likopen, güçlü antioksidan ve iltihap önleyici özellikleri sayesinde yaşlanma ve oksidatif stresle ilişkili zihinsel gerilemeyi önlemeye yardımcı olabilir. Yapılan birçok çalışmada, kanda yüksek likopen seviyesine sahip kişilerin bilişsel performanslarının daha iyi olduğu görülmüştür (15).

Başka bir çalışmada ise likopenin, beyin hasarı ve oksidatif zarardan sonra hafıza ve öğrenme yeteneklerini geliştirdiği tespit edilmiştir (16).