Aspartam Nedir? Zararları Nelerdir? Aspartam İçeren Ürünler

Aspartam tatlandırıcı olarak günümüzde birçok gıda ve içecekte şeker yerine kullanılan bir maddedir. Düşük kalorili olması nedeniyle özellikle diyet ürünlerinde tercih edilmektedir.

Aspartam tatlandırıcı olarak günümüzde birçok gıda ve içecekte şeker yerine kullanılan bir maddedir. Düşük kalorili olması nedeniyle özellikle diyet ürünlerinde tercih edilmektedir. Ancak aspartamın sağlık üzerindeki etkileri konusunda çeşitli bilimsel araştırmalar yapılmıştır (1). 

Bu yazımızda; aspartamın ne olduğuna, tarihine, hangi alanlarda kullanıldığına, zararlarının olup olmadığına, yan etkilerine, hangi besinlerde bulunduğuna, alternatif olarak neler kullanılabileceğine, güvenli olup olmadığına ve çok daha fazlasına detaylı olarak bakacağız. 

Aspartam Nedir?

Aspartam tatlandırıcı olarak bilinir. Şekerden yaklaşık 200 kat daha tatlıdır, bu nedenle az miktarı bile yeterli tatlılık sağlar. Genellikle diyet kolalar, şekersiz sakızlar ve düşük kalorili tatlılarda bulunur. Şeker gibi kan şekerini yükseltmediğinden, diyabet ürünlerinde ve zayıflama diyetlerinde sıkça tercih edilir (1).

Aspartamın Tarihi Nedir? 

Aspartam, iki amino asit olan fenilalanin ve aspartik asit ile az miktarda metanol içeren sentetik bir bileşiktir. Aspartamın hikâyesi 1965 yılında, kimyager James M. Schlatter’ın ülser ilacı üzerinde çalışırken parmağını yalayıp tatlı bir tat hissetmesiyle başlar. Bu tesadüf, aspartamın keşfine yol açmıştır. Yıllarca süren güvenlik testlerinden sonra 1981 yılında FDA tarafından onaylanmıştır ve o zamandan beri dünyada en çok kullanılan tatlandırıcılardan biri haline gelmiştir (2).

Aspartam Hangi Alanlarda Kullanılır?

Aspartam günümüzde birçok besin grubunda bulunur. Genel olarak bu besinler: 

Çeşitli Gıdalar

Diyet içecekler, şekersiz yoğurtlar, pudingler, dondurmalar gibi ürünlerde aspartam, kalorisiz veya düşük kalorili tatlandırıcı olarak kullanılır. Şeker kullanımını azaltmak isteyenler için ideal bir alternatiftir. Tatlılık sağlarken kalori eklemez, böylece ürünlerin diyet kategorisinde kalmasına yardımcı olur. Özellikle kilo kontrolü hedefleyen tüketicilere yönelik ürünlerde tercih edilir (3).

Sakız ve Şekerlemeler

Şekersiz sakızlar, sert şekerlemeler ve naneli ürünlerde şeker yerine tatlandırıcı olarak görev yapar. Şeker tüketimini sınırlamak isteyenler için hem ağızda tatlı bir his bırakır hem de daha düşük kalorili bir seçenek sunar. Diş sağlığını destekleyen formüllerde sıkça yer alır. Ayrıca ürünlerin raf ömrünü uzatmaya da katkıda bulunabilir (4).

İlaç ve Takviyeler

Çiğnenebilir vitaminler, boğaz pastilleri ve şuruplarda, özellikle tadı daha hoş hale getirmek amacıyla kullanılır. Şeker içeriğini azaltarak çocuklar için daha güvenli ürünler sunulmasına yardımcı olur. Ayrıca kalori eklemeden tatlı bir lezzet sağlar. Diyabetik bireyler için uygun formülasyonlar geliştirilmesine katkı sunar (4).

Fırın Ürünleri ve Paketli Gıdalar

Bazı pişirme karışımları ve şekersiz tatlılarda kalorisiz tatlandırıcı olarak yer alır. Ancak yüksek sıcaklıklara karşı dayanıklılığı sınırlı olduğundan, her türlü fırınlama işlemine uygun değildir. Daha çok düşük ısıda pişirilen veya soğuk tüketilen ürünlerde kullanımı yaygındır. Hafif tatlılık aranan ürünlerde pratik bir çözüm sunar (5).

Aromalı İçecekler ve Enerji İçecekleri

Aspartam, enerji içecekleri ve aromalı su gibi içeceklerde de sıklıkla kullanılır. Bu ürünler, şeker yerine aspartam kullanarak tatlılık sağlar ve düşük kalorili seçenekler sunar. Aspartam, özellikle diyet içeceklerinde tercih edilmekte olup, kalori alımını sınırlamak isteyen kullanıcılar için eklenir (3).

Aspartam Zararları Nelerdir?

Aspartam, birçok araştırmaya konu olmuştur ve olası zararlarının arasında şunlar yer alabilir: 

• Baş ağrısı

• Alerjik reaksiyonlar

• PKU hastaları için risk

• Ruh hali bozuklukları

• Kanser ile ilgili tartışmalı bağlantılar

Baş Ağrısı ve Migren

Aspartam tüketiminin bazı hassas bireylerde baş ağrısı ve migrenle ilişkilendirilebileceği belirtilmektedir. Fenilalanin gibi aspartam bileşenlerinin nörotransmitter dengelerini etkileyebileceği düşünülmektedir (6).

Alerjik Reaksiyonlar

Aspartam tüketimi sonrası nadir de olsa döküntü, baş dönmesi ve sindirim rahatsızlıkları gibi alerjik benzeri reaksiyonların bildirildiği belirtilmektedir. Bu reaksiyonlar her zaman gerçek bir alerji olmayıp bireysel hassasiyetten kaynaklanabilir (7).

PKU Hastaları İçin Risk

Aspartamın parçalanması sonucu oluşan fenilalaninin, fenilketonüri (PKU) hastaları için ciddi risk oluşturduğu belirtilmektedir. Bu bireylerde fenilalanin birikimi ciddi beyin hasarlarına yol açabilir (8).

Ruh Hali Bozuklukları

Aspartam tüketiminin bazı çalışmalarda ruh hali değişimleri, sinirlilik ve depresyon gibi etkilerle ilişkilendirilebileceği belirtilmektedir. Bu etkilerin beyindeki nörotransmitter düzeylerindeki değişikliklerle ilişkili olabileceği düşünülmektedir (6).

Olası Kanser Riski

Hayvanlar üzerinde yapılan uzun vadeli çalışmalarda aspartam tüketimi ile bazı kanser türleri arasında olası bir ilişki gözlendiği, ancak insanlardaki kanıtların kesin olmadığı belirtilmektedir. Mevcut düzenleyici kurumlar ise önerilen günlük alım sınırları içinde tüketimin güvenli olduğunu bildirmektedir (9).

Aspartamın Beyne Etkileri Nelerdir? 

Aspartam, beyni de etkileyebilir ve olası etkilerinin arasında şunlar yer alabilir: 

Nörotransmitter Dengesizliği

Aspartam tüketiminin dopamin, norepinefrin ve serotonin gibi beyin nörotransmitterlerini değiştirdiği bilinmektedir. Bu kimyasal değişimler, yukarıda bahsettiğimiz baş ağrılarının yanı sıra ruh hali bozuklukları ve hafıza problemleri gibi etkilerle ilişkilendirilmektedir. Aspartamın parçalanma ürünlerinden özellikle fenilalanin bu dengesizlikte önemli rol oynamaktadır (6).

Kortizol Seviyelerinin Artması ve Stres Yanıtı

Araştırmalara göre aspartamın, plazma kortizol seviyelerini artırarak kimyasal bir stres faktörü gibi hareket ettiğinden bahsedilmektedir. Yüksek kortizol seviyeleri, beyinde oksidatif stresi artırabilir ve anksiyete ile depresyon gibi nörolojik problemlere zemin hazırlayabilir (6).

Hafıza ve Bilişsel Durumlara Etki 

Kronik aspartam maruziyetinin hayvan çalışmalarında hafıza ve bilişsel işlevlerde bozulmaya neden olduğu bilinmektedir. Bu etkilerin artmış oksidatif stres ve beyindeki glikoz azalması ile ilişkili olduğu belirtilmektedir (10).

Aspartamın Bağırsaklara Etkileri Nelerdir?

Beyni etkilediği gibi, bağırsakları da etkileyebilir. Araştırmalara göre bağırsaklara etkilerinin arasında şunlar yer alır:

Bağırsak Mikrobiyotası

Aspartam tüketimi bağırsak mikrobiyota kompozisyonunda değişikliğe yol açabildiği bilinmektedir. Bu durum, bağırsak-beyin ekseni üzerinde olumsuz etkilere ve metabolik bozukluklara zemin hazırlayabilir (6).

Glikoz Metabolizması

Akademik makalelere göre aspartamın, bağırsak mikrobiyotasını etkileyerek glikoz toleransını bozabileceği bilinmektedir. Mikrobiyal değişiklikler, propiyonat gibi glukoneojenik maddelerin artışına yol açarak kan şekeri düzenini olumsuz etkileyebilir (11).

Bağırsak Enflamasyonu

Aspartam tüketiminin, bağırsaklarda dengesiz bir bakteri florası oluşturabileceği ve bu durumun iltihaplanmayı artırabileceği düşünülmektedir. Bu enflamasyon, bağırsak bariyerinin bütünlüğünü bozarak sistemik iltihaplanmalara ve metabolik problemlere katkıda bulunabilir (12).

Aspartam İçeren Ürünler Hangileri?

Aspartam, genellikle spesifik besin gruplarında daha çok yer alır. Bu besin gruplarına gelin, beraber bakalım: 

Diyet Kola ve Toz İçecekler

Araştırmalara göre, aspartamın diyet kolalarda ve toz içecek karışımlarında yaygın olarak kullanıldığı belirtilmektedir. Bu ürünler, özellikle düşük kalorili bir alternatif arayan bireyler için tasarlanmıştır. Aspartam, yüksek tatlılık derecesi sayesinde az miktarda kullanılarak istenilen lezzeti sağlar (9).

Kahve ve Sıcak İçecek Ürünleri

Bazı hazır kahve karışımlarında ve aromalı sıcak içeceklerde, şeker yerine tat vermek için aspartam kullanıldığı belirtilmektedir. Şekersiz sıcak içeceklerde tat kaybı yaşanmaması için aspartamın kullanımı oldukça yaygındır. Özellikle diyet yapanlar veya şeker alımını sınırlamak isteyen bireyler için bu ürünler popülerdir (4).

Yoğurtlar ve Süt Ürünleri

Araştırmalara göre, şekersiz veya düşük yağlı yoğurtlarda lezzeti korumak amacıyla aspartam kullanıldığı belirtilmektedir. Düşük kalorili beslenmeye uygun ürünler oluşturmak için yoğurtlara aspartam eklenir. Böylece hem tatlı bir lezzet sağlanır hem de ürünün enerji değeri düşük tutulur. Bu tür ürünler özellikle diyabet hastaları ve sağlıklı yaşamı benimseyen bireyler arasında yaygın şekilde tercih edilir (4).

Şekerlemeler (Şeker ve Sakızlar)

Şekersiz sakızlarda, şekerlemelerde ve nane ürünlerinde aspartam tatlandırıcı olarak kullanıldığı belirtilmektedir. Aspartam, bu ürünlerde hem kalori azaltımı sağlar hem de tatlı bir deneyim sunar. Diş dostu özelliklere katkı sağlayarak diş çürüğü riskini de azaltmaya yardımcı olabilir. Bu yüzden özellikle şekersiz sakız ve şekerlemeler, diyet yapan bireyler ve ağız sağlığına dikkat edenler tarafından tercih edilmektedir (4).

Aspartamın Yan Etkileri Var mı? 

Araştırmalara göre, daha önce de belirttiklerimize benzer bir şekilde açıklamak gerekirse; aspartam tüketimi baş ağrısı; ruh hali bozuklukları, oksidatif stres ve olası metabolik değişiklikler gibi potansiyel yan etkilerle ilişkilendirilebilmektedir. Diğer araştırmalar ise, aspartam tüketiminin bağırsak mikrobiyotasında bozulmalara yol açarak glikoz toleransını etkileyebileceğini belirtmektedir. Çoğu insan çalışması önerilen alım düzeylerinde ciddi yan etkiler göstermese de, yüksek dozda veya uzun süreli kullanımda dikkatli olunması ve daha fazla araştırma yapılması gerektiği ifade edilmektedir (6).

Protein Tozları Aspartam İçerir mi?

Araştırmalara göre, bazı protein tozlarının düşük şekerli veya diyet versiyonlarında tatlandırıcı olarak aspartam kullanılabildiği belirtilmektedir. Ancak, ürün içeriği markadan markaya değişiklik gösterebilir. Bu nedenle, tüketicilerin ürün etiketlerini dikkatlice incelemeleri ve araştırmaları önerilmektedir. Supplementler.com Whey Protein ürünlerinde ise aspartam bulunmamaktadır (4).

Protein tozu seçimleri hakkında detaylı bilgi için “Hangi Protein Tozunu Almalıyım? Tüm Protein Tozu Çeşitleri” yazısına da göz atabilirsiniz. 

Aspartam Neyden Yapılır?

Aspartam iki amino asit olan fenilalanin ve aspartik asitten, ayrıca az miktarda metanol içeren bir bileşikten oluşmaktadır. Bu bileşenler günlük olarak tükettiğimiz birçok doğal gıdada da bulunur. Aspartam vücuda alındığında, temel yapı taşlarına ayrılarak doğal amino asitler gibi metabolize edilir. Metanol ise normal diyet koşullarında karbondioksit ve su gibi zararsız bileşiklere dönüştürülür (13). 

Aspartam Kanserojen mi?

Araştırmalara göre, kabul edilen günlük alım sınırları içinde tüketildiğinde aspartamın kanserojen olduğuna dair net bir kanıt bulunmadığını göstermektedir. Bazı hayvan çalışmaları endişelere yol açmış olsa da, sonrasında yapılan değerlendirmeler ve insan çalışmalarında doğrudan bir kanser bağlantısı tespit edilmemiştir. Ancak çok yüksek maruziyetler için daha fazla araştırmaya ihtiyaç olduğu ifade edilmektedir (5, 13).

Aspartam Kilo Aldırır mı?

Çalışmalarda, aspartamın kilo üzerindeki etkisi karmaşıktır; bazı araştırmalar kalori alımını azaltmaya yardımcı olabileceğini, diğerleri ise metabolizma veya iştah düzenlenmesinde bozulmalara neden olabileceğini göstermektedir. Bazı hayvan çalışmalarında ise, düşük kalorili tatlandırıcıların kullanımı ile yağ birikimi arasında ilişki kurulmuştur. Ancak insan çalışmalarındaki bulgular kesin değildir ve daha güçlü araştırmalara ihtiyaç duyulmaktadır (6).

Şeker ve antrenman arasındaki ikişkiyi de merak ediyorsanız “Beslenme ve Antrenman Programında Şekere Yer Var mı?” yazımızı da okuyun.

Aspartam Güvenli mi?

Çalışmalar neticesinde, aspartamın kapsamlı şekilde incelendiği ve FDA ile EFSA gibi büyük sağlık kurumları tarafından belirlenen günlük alım sınırları içinde güvenli kabul edildiği belirtilmektedir. Zaman zaman bazı hayvan çalışmaları endişe doğurmuş olsa da, geniş kapsamlı değerlendirmeler genel popülasyonda belirgin bir risk bulmamıştır. Güvenlik verilerinin düzenli olarak gözden geçirildiği ifade edilmektedir (14).

Aspartamın Alternatifleri 

Aspartamın yerine kullanılabilen bazı alternatiflere göz atalım: 

Stevia

Stevia bitkisinden elde edilen doğal bir tatlandırıcıdır ve düşük kalorili olması, kan şekeri üzerinde minimum etki yapması ile bilinmektedir. Stevia, özellikle şeker hastaları ve kilo kontrolü yapan bireyler tarafından tercih edilmektedir. Ayrıca pişirme ve soğuk içecek tariflerinde ısıya dayanıklı yapısıyla yaygın kullanım alanına sahiptir. Bitkisel kökenli olması, doğal alternatif arayanlar için önemli bir avantaj sunar (15).

Keşiş Meyvesi Ekstresi (Monk Fruit Extract)

Araştırmalara göre keşiş meyvesi ekstresi; kalori içermeyen yoğun tatlılık sunar ve antioksidan özellikleriyle öne çıkar. Bu tatlandırıcı, doğal içeriği sayesinde sağlık bilincine sahip bireyler arasında popülerlik kazanmıştır. Şekerin olumsuz etkilerine maruz kalmadan tatlı bir lezzet sağlar. Soğuk içeceklerden pişirme tariflerine kadar geniş bir kullanım alanı mevcuttur  (15).

Sukraloz (Sucralose)

Sukraloz, ısıya dayanıklı bir yapay tatlandırıcıdır ve özellikle pişirme ve fırınlama işlemlerinde kullanılmaktadır. Yüksek sıcaklıklara dayanıklı olduğu için kek, kurabiye ve diğer fırın ürünlerinde şeker yerine güvenle kullanılabilir. Sukraloz, şekerle neredeyse aynı tat profiline sahip olmasıyla bilinir. Ayrıca kalorisiz oluşu, diyet ürünlerinde önemli bir avantaj sağlar (15).

Eritritol (Erythritol)

Eritritol, neredeyse kalorisiz bir şeker alkoldür ve diğer şeker alkollerine göre daha az sindirim problemi yaratmasıyla öne çıkmaktadır. Tat profili şekere oldukça yakındır, bu yüzden yemek ve içeceklerde şeker yerine rahatlıkla kullanılabilir. Ayrıca kan şekeri seviyesini neredeyse hiç yükseltmemesi, diyabet hastaları için avantaj sağlamaktadır. Sindirim toleransı da diğer şeker alkollerine göre daha yüksektir (15).

Sık Sorulan Sorular

Aspartam Vücutta Nasıl Metabolize Edilir?

Aspartam vücutta fenilalanin, aspartik asit ve metanole parçalanmakta, bu bileşenler de doğal besin öğeleri gibi metabolize edilmektedir (6).

Aspartam Kanser Yapar mı?

Hayır. Araştırmalara göre, kabul edilen günlük alım sınırları içinde aspartamın kansere neden olduğuna dair kesin bir kanıt bulunmamaktadır (13). 

Aspartam Kilo Aldırır mı?

Araştırmalara göre, bazı hayvan çalışmalarında aspartamın kilo artışı ve yağ birikimiyle ilişkilendirildiği belirtilmiş, ancak insan çalışmaları karışık sonuçlar vermiştir (16).

Aspartamın Günlük Tüketim Miktarı Nedir?

Araştırmalara göre, aspartam için kabul edilebilir günlük alım miktarı Avrupa’da 40 mg/kg, Amerika Birleşik Devletleri'nde ise 50 mg/kg vücut ağırlığıdır (6).

Çocuklar Aspartam Kullanabilir mi?

Evet. Araştırmalara göre, çocukların aspartamı belirlenen günlük alım sınırları içinde güvenli bir şekilde tüketebileceği belirtilmektedir (6).

Diyabet Hastaları Aspartam Kullanabilir mi?

Evet, aspartam kan şekeri seviyelerini etkilemediği için diyabet hastaları için güvenli bir alternatif olarak kabul edilmektedir (17).

Aspartam Hamilelikte Kullanılabilir mi?

Aspartam plasentayı geçebildiği ve hamilelikte etkileri tam olarak netleşmediği için dikkatli tüketilmesi önerilmektedir (8).

Aspartam Alerjiye Neden Olabilir mi?

Aspartamın gerçek alerjik reaksiyonlara neden olduğuna dair sınırlı kanıt vardır; ancak bazı bireyler hassasiyet belirtileri bildirebilir (6).

Aspartam İçeren Ürünler Nasıl Anlaşılır?

Aspartam içeren ürünler, içerik listelerinde “aspartam” veya E951 olarak belirtilmektedir (18).

Aspartamın Enerji Metabolizması Üzerindeki Etkileri Nelerdir?

Kısa vadeli çalışmalarda aspartamın sağlıklı bireylerde glikoz metabolizması üzerinde önemli bir değişikliğe neden olmadığı; ancak uzun vadeli etkiler için daha fazla çalışmaya ihtiyaç olduğu belirtilmiştir (19).

Aspartam ile Sukraloz Arasındaki Fark Nedir?

Aspartam vücutta amino asitlere ve metanole parçalanırken, sukraloz büyük oranda değişmeden vücuttan atılmakta ve ısıya daha dayanıklı olduğu bilinmektedir (20).